[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Patrz: relatywizm, religia, sceptycyzm, światopogląd.
własny zdrowy rozsądek ze strony zwykłych pracowników, a tak\e mir,
jakim są otaczane nauka, sztuka itd. - mir, który się niesłusznie przenosi
na intelektualistów.
INTELEKTUALISTA. Człowiek, który: 1. posiada pewne wykształcenie
akademickie, albo podobne do akademickiego; 2. nie ma nic
Patrz: artysta, autorytet, dziennikarz, literat.
wspólnego z\yciem gospodarczym, w szczególności nie jest robotni-
kiem; 3. zabiera publicznie głos i chce uchodzić za autorytet* w spra-
wach moralności, polityki, filozofii światopoglądu*. Robotnik nie
INTUICJA. Tyle co poznanie bezpośrednie, wgląd" w przedmiot dany,
jest więc intelektualistą, nawet jeśli jest geniuszem, podobnie kupiec
obecny przed oczami względnie przed umysłem. Istnieją dwa rodzaje
albo profesor uniwersytetu, jak długo trzyma się swojej specjalności.
intuicji. Jedna poprzedza rozumowanie, druga jest rodzajem wizji całości
Ka\dy z nich mo\e jednak być niejako dokooptowany do grona inte-
systemu, ju\ zbudowanego przez rozumowanie. Z intuicją związane są
lektualistów, skoro zacznie wypowiadać się w powy\ej wymienio-
dwa zabobony. Jeden z nich chciałby się bez niej obejść - albo
nych sprawach. Intelektualistami są najczęściej dziennikarze*, literaci*,
przynajmniej bez intuicji umysłowej (ogranicza więc intuicję do
artyści*, ale znajdujemy wśród nich nieraz tak\e profesorów uniwer-
zmysłów). Według tego zabobonu człowiek nie poznaje nigdy niczego
syteckich, tych mianowicie, którzy podpisują zbiorowo manifesty
bezpośrednio, mo\e tylko rozumować, wnioskować, \e to jest zabobon,
społeczno-polityczne i moralne.
wynika nie tylko z oczywistych faktów (jest
62
63
Sio zabobonów
Józef Bocheński
rzeczą pewną, \e poznajemy wiele prawd bezpośrednio), ale tak\e z psycholog. Irracjonalizm jest przeniesieniem tej prawdy na płaszczyzną
tego, \e jeśli nie ma intuicji, rozumowanie nie ma podstaw i poznania świata, przedmiotów fizycznych, gdzie staje się oczywistym
fałszem. Kto w to wątpi, niech spróbuje poznać w drodze intuicji np.
popadamy w sceptycyzm*.
dane zebrane przez astronomów o mgławicach, albo zbudować teorię
Innym zabobonem jest wierzenie, \e intuicja mo\e zastąpić rozu-
Einsteina itp. Innym powodem popularności irracjonalizmu jest zapewne
mowanie, to jest poznać przedmioty, które nie są dane podmiotowi.
okoliczność, \e zwalnia swoich wyznawców od cię\kiej drobiazgowej
Otó\ jest wprawdzie rzeczą jasną, \e np. dwoje kochających się ludzi
pracy, wymaganej przez metodę racjonalną. Wreszcie odegrała swoją
ma pewną intuicję jedno drugiego, gdy patrzą sobie w oczy; ale
rolę demagogia dziennikarzy* i literatów*.
takiej intuicji - powiedzmy - rozwoju \ycia, albo budowy materii nie
ma i być nie mo\e.
Patrz: intuicja, logika, nauka, racjonalizm, rozum.
Niepodobna nawet za pomocą samej intuicji zorientować się w bar-
dziej zło\onych rozumowaniach, np. w dziedzinie matematyki. Stąd
wierzenie, \e intuicja mo\e zastąpić rozum jest zabobonem.
KAPITALIZM. Przez kapitalizm rozumie się w pierwszym rzędzie
Powodem sukcesów tego zabobonu jest z jednej strony przesadny
pewien ustrój ( gospodarczy, u marksistów tak\e polityczny), a wtórnie
nacisk poło\ony na rozumowanie przez niektórych racjonalistów, z drugiej
pogląd, zgodnie z którym ten ustrój jest dobry, po\ądania godny. W
po prostu lenistwo. Chce się za pomocą intuicji uniknąć trudnej pracy
tym drugim znaczeniu kapitalizm to tyle co liberalizm gospodarczy.
wnioskowania, kontrolowania rozumowań, itd. Co nie przeszkadza, \e
Analizując dyskusję między zwolennikami tego liberalizmu a marksistami,
chodzi o zabobon.
znajdujemy nie mniej ni\ siedem zabobonów. Niektóre z nich są
Wypada jednak wiedzieć, \e nazwę intuicjonizm" nosi tak\e
wspólne obu stronom, inne występują tylko po jednej lub po drugiej.
pewna tzw. holenderska" filozofia matematyki i logiki, która z tym
1. Wspólnym zało\eniem obustronnym jest najpierw ekonomizm*,
zabobonem nie ma nic wspólnego, prócz nazwy.
przekonanie, \e zaspokojenie potrzeb materialnych pociąga za sobą
automatyczne zaspokojenie wszystkich innych i szczęście ludzi. Ten
Patrz: logika, nauka, racjonalizm, rozum.
ekonomizm jest oczywistym zabobonem.
2. Innym zabobonem, głoszonym równie\ przez obie strony w dyskusji,
jest uto\samienie właściciela kapitału z przedsiębiorcą. Swojego czasu, w
IRRACJONALIZM. Zabobon polegający na wierzeniu, \e człowiek
połowie ubiegłego wieku, przedsiębiorca był rzeczywiście najczęściej
mo\e lepiej poznać świat za pomocą uczuć, intuicji* itp., ni\ za
[ Pobierz całość w formacie PDF ]