Konopnicka.Maria. .Nowele,.wiersze

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

moszki z miasta, �atwiej zaznajamiaj�ce si� z sob�, prowadzi�y nader o�ywion� gaw�dk�,
przerywan� g�oSnymi wyrzekaniami; baby ze wsi przyby�e, odziane w chustki lub fartuchy na
g�ow�, duma�y, podpar�szy brod� na r�kach, wzdychaj�ce, zawstydzone jakby...
Widzenie udziela si� urz�downie raz tylko na tydzie�, w niedziel�; wszak�e stan zdrowia
uwi�zionych lub odleg�oS� zamieszkania przybywaj�cej w innym dniu rodziny wi�xnia
uwzgl�dnia si� doS� szeroko i dlatego te� nie ma dnia, �eby schodki owe przez baby obl�o-
nymi nie by�y.
Poza furt� niewielka sie�, tak�e najcz�Sciej interesantów czekaj�cych pe�na; tu w bocznej
Scianie znajduje si� okienko komunikuj�ce z kancelari� pana inspektora i u�atwiaj�ce kontro-
l� przyby�ych. Z sieni tej par� stopni prowadzi na d�ugi korytarz, z którego szereg drzwi wie-
dzie do kancelarii, do sali widze�, do niektórych warsztatów, wreszcie do mieszkania inspek-
tora. Wprost wejScia prawie, schody na pi�tra, z których pierwsze obejmowa�o podówczas
oddzia� kobiecy. W oddziale by�o przesz�o sto kobiet, mieszcz�cych si� w dziewi�ciu czy
dziesi�ciu tak zwanych kamerach , których ka�da ma oddzielne wejScie z obiegaj�cego pi�-
tro korytarza. Klucz zgrzytn�� kilka razy, dozorca otworzy� drzwi wszystkie, a kamery ukaza-
�y mi jednostajne swoje wn�trza.
Pierwsze wra�enie jest doS� niespodziane. Wi�zienia przywykliSmy uwa�a� jako coS bar-
dzo ponurego i ciemnego: nie zdziwi�abym si� te� wcale, gdyby Sciany by�y odrapane i brud-
ne, okienka ma�e i nie daj�ce Swiat�a, a bar�óg ze s�omy i dzban wody dope�nia� tego urz�-
dzenia. JasnoS� wi�c kamer, ich czystoS�, ich obszar uderza czymS nieoczekiwanym. S� to
w istocie doS� du�e, prostok�tne izby z czysto wybielonymi Scianami i równie czysto utrzy-
man� pod�og�. Dwa zwyczajnej wielkoSci, doS� rzadko zakratowane okna, wychodz� na po-
98
dwórko wi�zienne i daj� Swiat�o bardzo dostateczne; w jednym k�cie piec kaflowy, w drugim
posk�adane jeden na drugim i pokryte siwymi derami sienniki, doko�a Scian �awy, w poSrod-
ku rodzaj warsztatu do wyplatania krzese� s�u��cego oto wszystko. Pomimo wszak�e tego
schludnego pozoru, a nawet otwieranego ukradkiem lufcika, powietrze jest tak tu, jak i na ko-
rytarzach specjalne, �e tak powiem, wi�zienne, ci�kie, duszne, jakby przesi�k�o zastarza�y-
mi miazmatami, tak �e si� trzeba uczy� nim oddycha� i dopiero z czasem nawykn�� do niego
mo�na. Pod Scianami na �awach, przy warsztacie, kilkanaScie starszych i m�odszych kobiet;
dwie czy trzy karmi� �ó�te jak wosk i obrzmia�e na twarzyczkach dzieci. Siwa, gruba spódni-
ca wi�zienna i taki� kaftan na kilku uwi�zionych tylko. Reszta odziana w suknie w�asne,
których utrzymanie w ca�oSci lub zast�pienie nowymi jest, jak si� przekona�am z czasem,
przedmiotem najwi�kszych wysi�ków aresztantek. Widzia�am takie, które miesi�cami ca�ymi
nie dojada�y, odk�adaj�c grosze za chleb na jak�S chustk� lub kaftan; widzia�am fartuchy
wycerowane jak siatka paj�cza, widzia�am spódnice, które uj�te ig�� w jednym miejscu, roz-
�azi�y si� w drugim, a przecie� milsze by�y w�aScicielkom swoim od wi�ziennej odzie�y,
w której grubym woj�oku robactwo zagnie�d�a si� z nies�ychan� �atwoSci� i jest prawie nie
do wyt�pienia.
Izba, w której zatrzyma�am si� podówczas najd�u�ej i do której najcz�Sciej zachodzi�am
potem, w ci�gu cotygodniowych, przez rok blisko trwaj�cych odwiedzin, zaj�t� by�a przez
bardzo interesuj�ce typy. Przede wszystkim królowa�y tu dwie siostry, Helena i Waleria War.,
które pochodzi�y z rodziny specjalnie z�odziejskiej, czyli z tak zwanej z�odziejskiej szlach-
ty . Waleria chorowita, blada, wysoka, z d�ugim wronim nosem i ma�ymi oczkami, z jakimS
fa�szywym i brzydkim spojrzeniem, by�a przedmiotem nami�tnego przywi�zania m�odszej
Heleny, która mia�a w Sniadawej twarzy i niebieskich oczach wyraz odwagi, szczeroSci, de-
terminacji i jakiejS dziwnej pogody. Obie siostry ju� nie bardzo m�ode, nie po raz te� pierw-
szy odsiadywa�y kar� swoj� w Serbii. Helena by�a ju� tu coS z czwartym powrotem, Waleria
wpierw jeszcze zapozna�a si� z wi�zienn� izb�. Tym razem ona to dosta�a, jak tu mówi�,
wyrok; ale Helena przyzna�a si� do uczestnictwa dobrowolnie, �eby siedzie� z ni� razem.
Przywi�zanie to wszak�e nie przeszkadza�o im bynajmniej l�y� si� ostatnimi wyrazami, a na-
wet drapa� przy ka�dej sposobnoSci i dopiero wtedy, kiedy je kto rozbroi� chcia�, obie rzuca-
�y si� na rozjemc�, stwierdzaj�c tym sposobem swoj� siostrzan� mi�oS�. Nie wiem, co si�
dzia�o z reszt� rodziny War., ale widywa�am tam ich matk�, staruszk� siedmdziesi�cioletni�
mo�e, która je nawiedza�a, b�ogos�awi�a i chlubi�a si� nimi tak, jakby to by�y najszlachetniej-
sze istoty w najw�aSciwszym dla siebie po�o�eniu b�d�ce i przynosz�ce jej najwi�ksz� pocie-
ch�; one te� nawzajem odp�aca�y jej nadzwyczajn� czu�oSci� i przywi�zaniem. Obie siostry
u�ywa�y pomi�dzy kole�ankami wielkiego powa�ania.
O Waleni mawiano z rodzajem naiwnego podziwu, �e na wolnoSci mia�a zawsze dobre
zarobki , o Helenie wiedziano, �e jest rezolutna, �e w potrzebie za ca�y oddzia� si� zastawi
i nawet samego wielmo�nego si� nie zl�knie. Wielmo�nym , tak wprost, bez dodania ty-
tu�u lub wyrazu pan, nazywa�y aresztantki inspektora swego. Wielmo�ny idzie , wielmo�-
ny kaza� , powiem przed wielmo�nym , oto wyra�enie, które mi si� z pocz�tku zdawa�o
doS� dzikim, ale do którego przywyk�am w ko�cu tak, �e mnie razi� przesta�o.
Lecz by� jeszcze inny powód przewagi sióstr War. Oto nale�a�y one do zastarza�ych recy-
dywistek, a s�dy, wyroki, pobyty, dozory, wi�zienia wreszcie, by�y dla nich niemal normalny-
mi warunkami �ycia. Etyka zaS Serbii polega�a na tym, �e o ile dostaj�ce si� tam po raz pierw-
99
szy klientki lekcewa�one by�y i pogardzane niemal, o tyle wytrawne i wielokrotnie karane
u�ywa�y powagi i szacunku. Frajerki zamiata�y i oczyszcza�y izb�, szorowa�y pod�ogi i nie-
rzadko ca�owa�y w r�k� panie , które traktowa�y je protekcjonalnie i z akcentem pewnej
wy�szoSci. Zdarza�o mi si� nawet nieraz s�ysze�, jak zirytowany stra�nik wo�a� na jak�S
krn�brn� nowicjuszk�: ty frajerko! , okazuj�c jawnie wzgard� swoj�, jako w�adza, dla tych
upoSledzonych istot.
Dwie charakterystyczne cechy zauwa�y�am w mieszkankach Serbii: wielkie zdziczenie
i wielk� naiwnoS�. O lada co, o s�owo, o gest, o spojrzenie wybucha tam wSciek�oS� zwie-
rz�ca niemal. Z�orzeczenia, kl�twy, bójki s� wtedy na porz�dku dziennym, tak pomi�dzy za-
mkni�tymi w jednej izbie, jak i pomi�dzy izbami solidaryzuj�cymi si� z sob�. Drzwi, których
zamek izb� od izby dzieli z wewn�trz, wytrzyma� musz� wówczas kopania, uderzenia pi�Sci,
drapanie paznokciami, którym to wybuchom dopiero nadchodz�cy stra�nik tam� k�adzie.
Co do naiwnoSci, t� spotka� mo�na w starych nawet i wytrawnych z�odziejkach. Pami�- [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Podstrony