[ Pobierz całość w formacie PDF ]
się, że z kąpieli w ogóle nie korzysta i że tego samego wymaga od swych uczniów14. Jest to
12
Pliniusz, Historia naturalna, 36, 121.
13
H. Blümner, Die römische Privataltertümer, Berlin 1911, s. 421.
14
Filostrat, %7Å‚ywot Apoloniusza z Tyany, I 16; Listy 8 i 43.
17
oczywiście sprzeczne z tym, co wiemy o postępowaniu samego Apoloniusza, wzięte zaś zo-
stało z praktyk i nauk pewnego nurtu w chrześcijaństwie. Jeśli natomiast chodzi o kąpiele
gorące lub ciepłe, to również wśród pogan wielu twierdziło, że są one szkodliwe, zdrowiu
bowiem naprawdę służy tylko woda zimna. W samym Rzymie taką kurację praktykowało
sporo osób, i to nawet wśród warstw najbogatszych. Oto przykład:
Niemal rówieśnikiem Apoloniusza był Seneka filozof, pisarz, mąż stanu, milioner. W
jednym ze swych literackich listów, pisanych już w wieku podeszłym, wspomina on, że wła-
śnie wrócił ze spaceru, w czasie którego stanął do wyścigów z kilkuletnim chłopcem, towa-
rzyszem codziennych wędrówek (a zwykł on żartować sobie: Obaj jesteśmy w jednym wieku,
bo zęby nam wypadają!), i razem z nim był u mety. Potem kąpałem się w wodzie zimnej; tak
nazywam obecnie niezbyt ciepłą. A przecież kiedyś nurzałem się w naprawdę lodowatej!
Nowy zaś rok w dniu 1 stycznia rozpoczynałem skacząc do basenu zasilanego wodą płynącą
wprost z górskich zródeł! Potem wystarczyć mi musiała kąpiel w Tybrze, a teraz w sadzawce
słońcem nagrzanej 15.
Aaznie i chrześcijanie
Może słowa te zabrzmią nieco dziwnie, a nawet wręcz zabawnie, istotnie jednak odpowia-
dają temu, co wiemy o rozważanej kwestii w tamtych czasach: wyznawcy nowej religii w
zasadzie i początkowo w przygniatającej większości od łazni wcale nie stronili tyle tylko, że
ostrzegali przed nadużywaniem kąpieli, zwłaszcza tych pewnego rodzaju. Klemens z Alek-
sandrii, wybitny pisarz chrześcijański, żyjący w drugiej połowie wieku II, poucza swych braci
wyraznie:
Cztery są powody, dla których udajemy się do łazni. Po pierwsze, aby się obmyć. Po dru-
gie, aby się rozgrzać. Po trzecie dla zdrowia. I wreszcie dla przyjemności. Otóż kąpanie
się tylko dla przyjemności należy zarzucić, wypada bowiem całkowicie odsunąć przyjemność
sprzeczną z uczuciem wstydu. Kobiety mogą się kąpać zarówno dla czystości, jak i dla zdro-
wia; mężczyzni natomiast niech to czynią wyłącznie dla zdrowia. A co do kąpieli ciepłej, to
jest ona zupełnie zbyteczna, bo przecież ciało zziębnięte można ożywić także w inny sposób.
Stałe zaś kąpanie się wpływa ujemnie na odporność organizmu i jakby rozluznia sprawność
fizyczną; często też bywa przyczyną zasłabnięć i omdleń16.
Tertulian, prawie współczesny Klemensowi, a chrześcijanin równie gorliwy, przyznaje
otwarcie, że kąpie się co dzień, w godzinach zwykłych i odpowiednich; a więc z pewnością
przed głównym posiłkiem, wczesnym popołudniem17. Wydaje się, że i on preferował kąpiele
zimne. Lecz sam fakt, że Tertulian porusza taki temat w traktacie, mającym oświecić pogan,
kim naprawdę są chrześcijanie, jest wysoce znamienny. Dowodzi mianowicie pośrednio, że
wielu wyznawcom nowej religii zarzucano dość powszechnie właśnie stronienie od łazni!
I rzeczywiście. Istniał w łonie chrześcijaństwa od samego początku prąd reprezentowany
przez rygorystów i fanatyków; a z biegiem lat i pokoleń przybierał on na sile, rozlewał się
coraz szerzej. Asceci coraz głośniej i namiętniej piętnowali karygodne marnotrawstwo czasu,
grzeszne uleganie słabostkom, pogoń za doczesnymi wygodami i przyjemnościami, nadmier-
ną a nawet wszelką! troskę o czystość ciała i schludność odzienia. Przytoczyć można
wcale liczne świadectwa takiej postawy. Tu ograniczymy się do wypowiedzi ludzi, którzy
jako dojrzali mężczyzni jeszcze by mogli oglądać ostatnie igrzyska w Olimpii, te za Teodo-
zjusza; oczywiście gdyby ich one interesowały. Dodajmy też, że powołani tu na świadków to
15
Seneka, Listy, 83, 4 5.
16
Klemens Aleksandryjski, Pedagog, III 9, l.
17
Tertulian, Apologetyk, 42, 4.
18
nie jacyś mnisi ciemni lub eremici żyjący w całkowitym odosobnieniu pustyń Tebaidy, asceci
[ Pobierz całość w formacie PDF ]